Από τη σημασιολογία της ελληνικής γλώσσας. Όψεις της 'επιστημικής τροπικότητας'

Νεότερα και παλιότερα κείμενα έχουν αναδιαταχθεί για να συγκροτήσουν τον παρόντα τόμο. Εξαρχής στόχευαν σε πτυχές της ανθρώπινης υποκειμενικότητας· κάποιες τουλάχιστον από εκείνες που είναι σε θέση να ανασύρει μια γλωσσολογική λαβίδα και να αναπτύξει η όποια δεξιότητα του χειριστή της. Με την τελευταία – και βαρύτερη – επιφύλαξη­ υπόψη, η συλλογή μάς καλεί σε ένα δύσκολο εγχείρημα. Αφετηρία του, η διαστολή της υπο­κειμενικότητας στο τυπικότερο γλωσσολογικό της πεδίο, την επιστημική τροπικότητα· και σημείο τερματισμού, μια πρώτη απόπειρα για την «οπτικοποίηση» τυπικών εκδοχών της.

Το ενδιαφέρον ωστόσο του μελετητή βρίσκεται στην πορεία, στους ενδιάμεσους προορισμούς μιας ολοένα και πιο οριακής αναζήτησης της υποκειμενικότητας: στην υποτακτική και την άρνηση· στο λεγόμενο «παράδοξο» για να· στη γραμματική κατηγορία 'παρακείμενος'· στην αντωνυμία που και τη γνωστή μας από το σχολικό συντακτικό γενική κτητική· στα αντιθετικά-εναντιωματικά συνδετικά, από το πάντως και το μολονότι μέχρι το αλλά και το όμως· και τέλος, σε μια τολμηρή σκέψη περί μετωνυμικής συνάρτησης του μέλλοντα της γλώσσας με το μέλλον της κοινότητας στο ποίημα του Καβάφη "Περιμένοντας τους βαρβάρους". Από την κούραση του ταξιδιού θα ανακουφίζουν απαντήσεις σε επιμέρους ερωτήματα-γρίφους της ελληνικής σημασιολογίας: Γιατί λ.χ. έχει επιλεγεί το να για την έκφραση της υποτακτικής; Σε τι διαφέρουν οι εκφορές μη φύγεις / να μη φύγεις; Τι συνδέει το κανένας με το κάποιος; Πώς εξηγείται η χρήση Είναι πολύ έξυπνος για να τον γελάσεις; Ποια είναι η σχέση της αρχαίας γενικής απολύτου με τον σημερινό παρακείμενο; Είναι συμπτωματικό ότι επιστρατεύθηκε το «βοηθητικό» έχω για τον αναλυτικό σχηματισμό αυτής της ρηματικής κατηγορίας; Γιατί τα ίσως και όμως, παρά την κοινή τους σημασιακή εκκίνηση, 'εξίσου', 'ομοίως', κατέληξαν να δηλώνουν ενδεχόμενο και αντίθεση, αντίστοιχα;

Ο Γ. Βελούδης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Α.Π.Θ.