Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

Ένα χρηστικό και ερμηνευτικό λεξικό που φιλοδοξεί να παρουσιάσει τη σύγχρονη νεοελληνική γλώσσα όπως αυτή μιλιέται από τον μέσο Νεοέλληνα, όπως αποτυπώνεται γραπτά στη νεοελληνική πεζογραφία, στον ημερήσιο και τον περιοδικό τύπο, όπως ακούγεται από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.

Επιδίωξή του είναι να δώσει έγκυρες και επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ποικίλα ερωτήματα που αντιμετωπίζει ο σημερινός χρήστης της νεοελληνικής, παρέχοντας πληροφορίες για τις ποικίλες σημασίες, τις πλούσιες χρήσεις, τη σωστή κλίση, την ορθή προφορά και την έγκυρη ετυμολογία των λέξεων που συναποτελούν το πολύμορφο μωσαϊκό της γλώσσας μας. Καθώς περιγράφει τη λειτουργία και τη χρήση της νεοελληνικής στα ποικίλα επίπεδα γλώσσας και σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, το λεξικό απευθύνεται στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό που επιθυμεί να τη γνωρίσει καλύτερα και να τη χρησιμοποιήσει ορθά και αποτελεσματικά. Ιδιαίτερη, πάντως, φροντίδα καταβλήθηκε ώστε το λεξικό να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των Ελλήνων μαθητών και φοιτητών, των δασκάλων και καθηγητών όλων των επιπέδων της εκπαίδευσης, αλλά και των ξένων φιλολόγων ή φιλελλήνων που είτε γνωρίζουν είτε μαθαίνουν νέα ελληνικά.

Σε γενικές γραμμές η δομή των λημμάτων είναι η ακόλουθη: αμέσως μετά το λήμμα σημειώνεται η φωνητική μεταγραφή με βάση το διεθνές φωνητικό αλφάβητο, τροποποιημένο για τις ειδικές ανάγκες του λεξικού. Ακολουθεί η ένδειξη της γραμματικής κατηγορίας στην οποία ανήκει η λέξη, συνοδευόμενη από έναν αραβικό αριθμό που χρησιμεύει ως οδηγός για την κλίση του λήμματος και παραπέμπει στους αναλυτικούς πίνακες κλιτικών παραδειγμάτων που βρίσκονται στο τέλος του λεξικού. Στο σημασιολογικό μέρος οι σημασίες κατατάσσονται ώστε να μπορεί ο χρήστης να μεταβαίνει λογικά από τη μια στην άλλη. Σημασιολογικοί χαρακτηρισμοί όπως (μτφ.), (επέκτ.) αιτιολογούν την κατάταξη και προσδιορίζουν τη σημασιολογική εξέλιξη. Μια από τις πρωτοτυπίες του λεξικού είναι ότι κάθε λήμμα συνοδεύεται, όταν αυτό επιβάλλεται, από ένδειξη επιπέδου γλώσσας. Καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια ώστε τα παραδείγματα να είναι σύντομα και σαφή, να έχουν ευρηματικό χαρακτήρα και να βοηθούν τον χρήστη να αντιληφθεί σαφέστερα ή και να συμπληρώσει τις πληροφορίες του ερμηνεύματος. Στο τέλος κάθε λήμματος αναφέρεται η ετυμολογία του.

Τη γενική επιστημονική εποπτεία όλων των εργασιών του λεξικού άσκησε επιτροπή που την αποτελούσαν τρία μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου, οι καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής Δ. Λυπουρλής, Μ. Σετάτος και Κ. Τσαντσάνογλου. Τη βασική ομάδα συντακτών αποτέλεσαν οι φιλόλογοι Ε. Μαυρακάκη-Πολυβίου, Γ. Μώρος, Ν. Παπαϊωάννου, Α. Σιμώτα-Βασίλα, Ν. Φωτίου, Σ. Βέργη και Π. Φλώρου-Παναγιωτοπούλου. Την εποπτεία της ομάδας είχε αρχικά η Ά. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη και στη συνέχεια η Α. Τζιβανοπούλου. Το ετυμολογικό τμήμα των λημμάτων συνέταξε ο καθηγητής Ε. Β. Πετρούνιας με βοηθό τον Γ. Παπαναστασίου.