Πανουργίαι υψηλόταται του Μπερτόλδου

Πανουργίαι υψηλόταται του Μπερτόλδου είναι η αρχή του τίτλου της ανώνυμης ελληνικής έντυπης μετάφρασης (1645) του πεζού, αφηγηματο-διαλογικού έργου Le sottilissime astuzie di Bertoldo (1606) του λαϊκού ιταλού συγγραφέα Giulio Cesare [dalla] Croce. Το πρωτότυπο έργο βρισκόταν στο τέρμα μιας δυτικοευρωπαϊκής μεσαιωνικής παράδοσης που παρουσίαζε έναν άξεστο και δύσμορφο χωριάτη με τσουχτερή πονηριά και θυμοσοφία, ισχυρό ένστικτο αυτοσυντήρησης και άσβεστη δίψα για την ελευθερία, να είναι ο αντίποδας του σοφού Σολομώντα.

Ο Croce προσάρμοζε στο πνεύμα του αναγεννησιακού μανιερισμού ένα λατινικό έντυπο κείμενο (περ. 1470) με εβραϊκή προέλευση, τον Διάλογο Σολομώντα και Μαρκόλφου, αλλάζοντας τα ονόματα των πρωταγωνιστών και μεταφέροντάς τους στη βερονέζικη αυλή του βάρβαρου ηγεμόνα των αρχών του Μεσαίωνα Αλμποΐνου: θέλοντας να διασκεδάσoυν, μα και να σταθμίσουν την εξυπνάδα του Μπερτόλδου, ο βασιλιάς, η εχθρική προς τον ήρωα γυναίκα του και άλλοι της αυλής υποβάλλουν τον ήρωα σε αλλεπάλληλες ερωτήσεις και δύσκολες δοκιμασίες, τις οποίες ο «απλοϊκός» και «αμόρφωτος» χωριάτης ξεπερνά με θάρρος και αντισυμβατική αυθάδεια. Οι κριτικοί αναγνωρίζουν στον Μπερτόλδο όχι μονάχα έναν καινούργιο Αίσωπο, μα και έναν τύπο γελωτοποιού, ήρωα της φάρσας, του καρναβαλιού και της commedia dell’arte, που τα καμώματα και οι νίκες του μετατρέπονταν σε πηγή τέρψης του κοινού. Όπως και αλλού, το έργο γνώρισε μέσα στον ελληνικό κόσμο μεγάλη απήχηση ως λαϊκό λογοτεχνικό ανάγνωσμα ή ως αφετηρία θεατρικών έργων.

Η επιμελήτρια της έκδοσης, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Α.Π.Θ. Σ. Σταυρακοπούλου, προσφέρει στο Επίμετρο του βιβλίου μια ευρεία ανθολόγηση ανάλογων κειμένων από τον 14ο έως τον 20ό αι.